ՀԱՐԿՄԱՆ ԲԱԶԱՅԻ ԽԵՂԱԹՅՈՒՐՈՒՄ ԵՎ ՇԱՀՈՒՅԹՆԵՐԻ ՏԵՂԱՇԱՐԺ (BEPS) ԾՐԱԳՐԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ
Միջազգային մակարդակում հարկերից խուսափումը վերջին տարիներին հանդիսանում է առանցքային խնդիր: Միանշանակ է, որ հարկման բազայի խեղաթյուրման և շահույթների տեղաշարժին (base erosion profit shifting-BEPS) խոչընդոտող ներկայիս կանոնները կարիք ունեն հիմնարար փոփոխությունների: Վերը նշվածը որոշ դեպքում հանգեցնում է կրկնակի չհարկման, որոշ դեպքերում` իրական չափից նվազ հարկման և այլ խնդիրների:
Թերևս վերը նշվածով պայմանավորված` 2013 թվականի սեպտեմբերին ՏՀԶԿ/Մ20-ի կողմից մեկնարկվեց BEPS ծրագիրը, որի հիմնական նպատակն էր իրականացնել 15 գործողություններ, որոնք կհամակարգեն հարկման բազայի խեղաթյուրմանը և շահույթների տեղաշարժին (BEPS) ուղղված աշխատանքների արդյունավետությանն ուղղված աշխատանքները:
BEPS միջոցառումների հիմնական նպատակն է օգնել երկրներին, որպեսզի վերջիններս սահմանեն և կիրառեն այնպիսի կարգավորումներ, որոնք թույլ կտան շահույթը հարկել այնտեղ, որտեղ իրականացվում է տվյալ շահույթը ձևավորելու համար անհրաժեշտ տնտեսական գործունեությունը և որտեղ արժեքը ստեղծվում է: Միաժամանակ, BEPS միջոցառումները նախատեսված են՝ վերացնելու միջազգային հարկման կանոնների կիրառության բնագավառում առկա տարաձայնությունները:
2016 թվականին BEPS ձևաչափը փոխվել է, այն է՝ ստեղծվել է նոր ներառական հարթակ, որտեղ ձայնի հավասար իրավունքով որպես անդամ կարող են ներգրավվել բոլոր հետաքրքրված երկները՝ ՏՀԶԿ և Մեծ քսանյակի երկրների հետ մշակելու միջազգային ստանդարտներ՝ (BEPS) գործողությունների փաթեթով նախատեսված միջոցառումների հետևողական իրականացման համար:
Որպես BEPS անդամ՝ բոլոր երկրները ՏՀԶԿ և Մեծ քսանյակի երկրների հետ մշակելու են ստանդարտներ՝ BEPS-ի գործողությունների փաթեթով նախատեսված միջոցառումների իրականացման ժամանակ ի հայտ եկող խնդիրների լուծման, ինչպես նաև BEPS-ի գործողությունների իրականացման գործընթացի դիտարկման համար:
BEPS-ի ներառական հարթակում անդամագրվելու համար անհրաժեշտ է հավաստել, որ երկիրը պատրաստ է իրականցնել BEPS գործողությունների փաթեթով նախատեսված միջոցառումները, որոնց իրականացման ժամկետներն, իհարկե, կարող են տարբերվել ըստ երկրների զարգացվածության մակարդակների: Վերջապես, բոլոր անդամները պարտավոր են վճարել տարեկան անդամավճարներ:
BEPS միջոցառումները ներառում են հետևյալ գործողությունները.
Գործողություն 1: էլեկտրոնային տնտեսությունում հարկային մարտահրավերների դիմակայում
Նախատեսվում է վերհանել էլեկտրոնային առևտրի իրականացման ժամանակ գործող միջազգային հարկային կանոնների խնդիրները և առաջարկել միասնական մոտեցումներ նշված խնդիրների լուծման համար:
Գործողություն 2: Հիբրիդային գործարքների ազդեցության չեզոքացում (Neutralising the Effects of Hybrid Mismatch Arrangements)
Այս գործողությունը հիմնականում ենթադրում է կրկնակի հարկման համաձայնագրերում և ներքին օրենսդրության մեջ այնպիսի դրույթների ամրագրում, որոնք թույլ կտան խուսափել հիբրիդային գործիքների կիրառման բացասական հետևանքներից` կրկնակի չհարկում, կրկնակի նվազեցման հնարավորություններ, երկարաժամկետ հետաձգումներ և այլն:
Գործողություն 3: Վերահսկվող օտարերկրյա ընկերությունների (CFC) համար կանոնների մշակում
Այս գործողության հիմնական նպատակն է ուժեղացնել վերահսկվող օտարերկրյա ընկերությունների (CFC) գործունեության նկատմամբ վերահսկողությունը:
Գործողություն 4: Տոկոսային ծախսերի նվազեցման և այլ ֆինանսական վճարների գծով հարկվող բազայի աղավաղման սահմանափակումներ
Այս գործողության շրջանակներում նախատեսվում է մշակել համապատասխան կանոններ՝ սահմանափակելու հարկման բազայի աղավաղումը տոկոսների կիրառման միջոցով, օրինակ փոխկապակցված անձանց կամ երրորդ անձանց պարտքի օգտագործման միջոցով ստանալ տոկոսային ծախսերի լրացուցիչ ծախսագրման հնարավորություն կամ ֆինանսավորել հարկումից ազատված կամ հետաձգված եկամուտ հանդիսացող արտադրությունը: Այս առումով կարևորվում է նաև տրանսֆերային գնագոյացման ուղեցույցերի մշակումը՝ կապված փոխկապակցված անձանց ֆինանսական գործարքների գների որոշման հետ:
Գործողություն 5: Առավել արդյունավետ կերպով պայքար՝ վնասակար հարկային պրակտիկայի (harmful tax practise) դեմ՝ հաշվի առնելով թափանցիկությունը և բովանդակությունը
Այս գործողության շրջանակներում առաջարկվում է առավել արդյունավետորեն պայքարել վնասակար հարկային պրակտիկայի դեմ` առավելություն տալով հարկային թափանցիկության բարձրացմանը, երկրների միջև տեղեկությունների փոխանակման ընդլայնմանը և այլն:
Գործողություն 6: Սահմանափակել համաձայնագրերով արտոնությունների (օգուտների) տրամադրումը ոչ համապատասխան դեպքերում
Այս գործողության շրջանակներում նախատեսվում է մշակել ներքին օրենսդրության այնպիսի կանոններ, որոնք թույլ կտան խուսափել կրկնակի հարկման համաձայնագրով նախատեսված օգուտների անհարկի և անտեղին չարաշահումներից:
Գործողություն 7: Կանխարգելել մշտական հաստատության կարգավիճակից արհեստականորեն խուսափելու դեպքերը
Այս գործողության շրջանակներում նախատեսվում է մշակել «մշտական հաստատություն» տերմինի նոր սահմանում, որը թույլ կտա բացառել մշտական հաստատության կարգավիճակից արհեստականորեն խուսափելու դեպքերը:
Գործողություն 8-10: Համապատասխանեցնել տրանսֆերային գնագոյացման արդյունքը արժեքի ստեղծման հետ
Այս գործողությունների շրջանակներում առաջարկվում է կիրառել ամբողջական և համապարփակ մոտեցում՝ ազգային օրենսդրությունում տրանսֆերային գնագոյացման կանոնները ՏՀԶԿ ուղեցույցերին համահունչ սահմանելու ուղղությամբ:
Մասնավորապես, արդեն մշակվել են OECD տրանսֆերային գնագոյացման վերանայված կանոններ՝ կապված պարզած ձեռքի սկզբունքի կիրառության, գործարքի առարկայի, ռիսկեր կրողների, արժեքի ստեղծման, ոչ նյութական ակտիվների ուսումնասիրությունների և վերլուծությունների հետ:
Գործողություն 11: BEPS-ի գնահատում և մոնիտորինգ
Այս գործողության նպատակն է մշակել մեթոդաբանություն և հավաքագրել տեղեկատվություն BEPS գործողությունների իրականացման հետևանքով իրականացված փոփոխությունների, դրանց արդյունավետության և տնտեսության վրա ունեցած ազդեցության արդյունքների տեսանկյունից:
Գործողություն 12: Պարտադիր բացահայտման կանոններ
Այս գործողության հիմնական նպատակն է պայքարել ագրեսիվ հարկային պլանավորման սխեմաների դեմ` մշակելով և միանալով ագրեսիվ սխեմաների, գործարքների պարտադիր բացահայտման կանոններին՝ հաշվի առնելով հարկային մարմինների և բիզնեսի վարչարարական ծախսերը:
Գործողություն 13: Տրանսֆերային գնագոյացման փաստաթղթավորման ուղեցույց և ըստ երկրների առանձին հաշվետվողականության ապահովում
Այս գործողության հիմնական խնդիրն է մշակել տրանսֆերային գնագոյացման փաստաթղթաշրջանառության կանոններ` հարկային մարմինների թափանցիկությունը բարձրացնելու նպատակով:
Գործողություն 14: Վեճերի լուծման մեխանիզմները դարձնել առավել արդյունավետ
Այս գործողության շրջանակներում նախատեսվում է նոր ուղիներ մշակել վեճերի լուծման համար, քանի որ կրկնակի հարկման համաձայնագրերով նախատեսված վեճերի կարգավորման ընթացակարգերն այնքան էլ արդյունավետ չեն գործում, ինչպես նաև շատ են մերժման դեպքերը:
Գործողություն 15: Մշակել բազմակողմանի գործիք՝ վերանայելու երկկողմանի հարկային համաձայնագրերը:
Նշված գործողությունների արդյունքում կատարվող փոփոխությունների որոշ մասի իրականացումը հնարավոր էր միայն համապատասխան հարկային համաձայնագրերում փոփոխություններ կատարելու միջոցով, ինչը կնշանակեր արդեն իսկ կնքված համաձայնագրերի շուրջ նոր բանակցություննիր անցկացումը, ինչը ենթադրում էր բավականին երկար գործընթաց:
Այդ իսկ պատճառով, որոշվել է հարկային համաձայնագրերում կատարել բարեփոխումներ մեկ բազմակողմանի գործիքի միջոցով (Գործողություն 15), ինչը կլիներ ոչ միայն արդյունավետ, այլ նաև տեխնիկապես հեշտ իրագործելի:
Նշված 15 գործողությունները ՏՀԶԿ գնահատմամբ զարգացող երկրներում ունեն կարևորության տարբեր աստիճաններ՝ ցածր, միջին և բարձր: Օրինակ, 4-րդ, 6-րդ, 8-11-րդ և 13-րդ գործողությունները զարգացող երկրների համար ունեն բարձր կարևորություն:
