ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՖԻՆԱՆՍՆԵՐԻ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

Կառավարությունը հավանություն է տվել «Հայաստանի Հանրապետության 2024 թվականի պետական բյուջեի մասին» ՀՀ օրենքի նախագծին:

Oրենքի նախագիծը ներկայացրել է Ֆինանսների նախարար Վահե Հովհաննիսյանը. «Մենք բյուջեն հաստատում ենք այնպիսի միջավայրում, երբ ունենք տասնյակ հազարավոր տեղահանված հայրենակիցներ, նրանց պետք է ապահովենք անհրաժեշտ առաջնային հոգատարությամբ, իսկ միջնաժամկետ հատվածում ապահովենք արժանապատիվ կեցությունը Հայաստանի Հանրապետությունում: Այս պահին չունենալով հստակ պատկերացում Հայաստան տեղափոխվել ցանկացողների թվի մասին՝ մենք բյուջեում սահմանել ենք առանձին տող ԼՂ-ից բռնի տեղահանված անձանց վերաբերյալ, որտեղ նախնական նախատեսել ենք 10 մլրդ դրամ, որի մեծությունը բյուջեի քննարկման հետագա փուլերում, անհրաժեշտության դեպքում, կավելացնենք»:

Ըստ նախարարի՝ պետական բյուջեի մշակման հիմքում դրվել են ռիսկերի կառավարման նոր մոտեցումներ, որոնք բխում են ներկա տուրբուլենտ աշխարհում և տարածաշրջանում տեղի ունեցող իրադարձություններից ածանցվող մեծ անորոշությամբ: «Այս պայմաններում մենք հետևողականորեն բարելավում ենք մեր կանխատեսման գործիքները, դրանց հիման վրա կազմում մի շարք սցենարներ, որոնցից ընտրվող սցենարներից մեկը դրվում է պետական բյուջեի հիմքում: Իսկ մյուս սցենարները հնարավորություն են տալիս ռիսկերը քանակապես գնահատել և դրանց հիման վրա ձևավորել պահուստներ, որոնք պետք է ֆինանսական ապահովության բարձիկ հանդիսանան հիմնական ռիսկերի նյութականացման, ինչպես նաև անկանխատեսելի ծախսերի ի հայտ գալու դեպքում:

Չնայած դժվարին մարտահրավերներին, ի ուրախություն բոլորիս պետք է ասել, որ Հայաստանի տնտեսությունը դրսևորել և շարունակում է դրսևորել բավական բարձր դիմադրողականություն, այդ թվում՝ շնորհիվ ՀՀ կառավարության ու ՀՀ կենտրոնական բանկի կողմից իրականացված արդյունավետ մակրոտնտեսական քաղաքականությունների ու համարժեք գործողությունների։

Այսպես՝ տնտեսական աճի և ակտիվության տեմպերը շարունակում են բարձր մնալ։ Երկնիշ տնտեսական աճը պահպանվել է նաև այս տարվա ընթացքում. առաջին եռամսյակում գրանցվել է 10.5% տնտեսական աճ, իսկ հունվար-օգոստոսին՝ 10.4% տնտեսական ակտիվության ցուցանիշի աճ։ Այս պայմաններում 2023թ. տնտեսական աճը կանխատեսվում է ՀՀ կառավարության թիրախավորած 7%-ի շրջանակներում և ներկա միտումների պահպանման պայմաններում կարող է ավելին լինել: 2024թ. ևս թիրախավորում ենք ապահովել 7% տնտեսական աճ և Հարկեր/ՀՆԱ ցուցանիշի բարելավում շուրջ 0.75%-ին կետով, ինչի արդյունքում հարկային եկամուտները կկազմեն 2,566 մլրդ դրամ՝ ավելի լինելով 2023 թվականի ճշտված բյուջեի հարկային եկամուտներից 342 մլրդ դրամով կամ 15.4 %-ով:

Չնայած տնտեսական աճի զգալի մասն ապահովել է ծառայությունների ճյուղը, սակայն աճը համատարած է եղել՝ դրսևորվելով գրեթե բոլոր ճյուղերում։ Ընդ որում, տնտեսությունում որակական տեղաշարժեր են տեղի ունեցել՝ մեծացնելով ՀՀ տնտեսության ներուժը։

Կարևոր է արձանագրել, որ տնտեսական աճը, ՀՀ կառավարության հայտարարած քաղաքականությանը համահունչ, ներառական է եղել, քանի որ բարձր տնտեսական աճն ուղեկցվել է մի կողմից զբաղվածության աճով, մյուս կողմից միջին աշխատավարձերի՝ գնաճի տեմպերն էապես գերազանցող աճով։ 2023թ. հունվար-հուլիսին վարձու աշխատողների թիվը շարունակել է աճել՝ արձանագրելով 6% աճ, իսկ միջին ամսական անվանական աշխատավարձը նախորդ տարվա նկատմամբ աճել է 18.5%-ով` կազմելով 262,591 դրամ: Իսկ իրական աշխատավարձը -0.2% գնանկման պայմաններում աճել է 18.7%-ով: Եվ մենք ակնկալում ենք, որ աշխատանքի շուկայի դրական միտումները կպահպանվեն նաև 2024թ.՝ նպաստելով մեր հասարակության բարեկեցության բարձրացմանը:

Այս բյուջեն շարունակությունն է նախորդ տարիների իրականացվող քաղաքականությունների: Սա 2021-2026 թվականների Կառավարության ծրագրի 3-րդ բյուջեն է և ամբողջությամբ համահունչ է, թե՛ կառավարության ծրագրի առաջնահերթություններին և թե՛ հունիս ամսին հաստատված Միջնաժամկետ ծախսային ծրագրին:

Ծախսերը կկազմեն 3 տրիլիոն 17 մլրդ դրամ՝ գերազանցելով 2023 թվականի ճշտված բյուջեի ծախսերը շուրջ 415 մլրդ դրամով կամ շուրջ 15.9%-ով, որից կապիտալ ծախսերը կկազմեն 695 մլրդ դրամ՝ ավելի լինելով 2023 թվականի կապիտալ ծախսերից 126 մլրդ դրամով կամ 22%-ով:

Այս ցուցանիշներն ապահովելու համար անհրաժեշտ են՝ հարկային վարչարարության և քաղաքականության ճեղքերի նվազեցում՝ բարձրացնելով պետական բյուջեի կարողությունները, դրամի արժևորման և դրանից բխող՝ արտահանելի հատվածի գնային մրցունակության նվազմանը հակազդում՝ թիրախային աջակցության գործիքներով, արտահանման խթանման ուղղված միջոցառումներ, խոշոր մասնավոր ներդրումային ծրագրեր և մասնավոր ներդրումների ներգրավմանն ուղղված միջոցառումներ, պետական համակարգի արդյունավետության բարձրացման ռեֆորմներ, որոնցից են՝ հանրային կառավարման բարեփոխումները և թվայնացումը, պետական ներդրումների կառավարման համակարգի կայացումը:

Այս բոլոր ուղղություններով նախատեսվել են համապատասխան միջոցներ և անհրաժեշտության դեպքում իրավիճակից ելնելով կարող ենք իրականացնել հավելյալ միջոցառումներ:

Մասնավորապես կուզեմ անդրադառնալ բյուջեում առանձին կարևորություն ներկայացնող ծրագրերին:

ՀՀ պաշտպանության նախարարության գծով ծախսերը կազմում է 555 մլրդ դրամ՝ 2023թ համեմատ 37.7 մլրդ դրամով կամ 7.3%-ով ավելի:

ՏԿԵ նախարարության բյուջեի նախագիծը կազմում է 311.6 մլրդ դրամ: Եվ ըստ առանցքային ուղղությունների՝ ճանապարհային ոլորտում ներքին աղբյուրների հաշվին նախատեսվում է իրականացնել շուրջ 100 կմ երկարությամբ միջպետական, 110 կմ հանրապետական և 130 կմ մարզային նշանակության ավտոմոբիլային ճանապարհների և 8 տրանսպորտային օբյեկտների հիմնանորոգման, 107 կմ միջին նորոգման, 4074 կմ ամառային և 4,841 կմ ձմեռային պահպանման, ինչպես նաև 3 թունելների և 5 կամուրջների պահպանման ու շահագործման աշխատանքներ՝ շուրջ 75.6 մլրդ դրամ:

Հյուսիս-հարավ ճանապարհային միջանցքի զարգացման ծրագրի իրականացման գծով կիրականացվեն Քաջարան-Ագարակ 32 կմ հատվածի, Աշտարակ-Թալին 8 կմ և 34 կմ հատվածների կառուցման աշխատանքներ, նախատեսվում է մեկնարկել Սիսիան-Քաջարան 60կմ ճանապարհահատվածի և Քաջարանի թունելի և մոտեցումների, Գյումրու շրջանցիկ ճանապարհի կառուցման և հիմնանորոգման աշխատանքները՝ շուրջ 39 մլրդ դրամով:

Ջրային ոլորտում կշարունակվեն փոքր և միջին ջրամբարների կառուցման աշխատանքները, այդ թվում՝ 6 ջրամբարների համար ձեռք կբերվեն նախագծանախահաշվային փաստաթղթեր, 9-ի մասով կիրականացվեն տեխնիկատնտեսական ուսումնասիրություններ, կսկսվեն 3 ջրամբարների կառուցման աշխատանքներ, կմեկնարկի 1 ջրամբարի վերականգնման և վերազինման աշխատանքները՝ շուրջ 2.3 մլրդ դրամով:

Կմեկնարկեն թվով 30 օրվա կարգավորման ջրավազանների կառուցման ու վերակառուցման աշխատանքները՝ 2.7 մլրդ դրամով:

Արփա-Սևան ջրային համակարգի տեխնիկական վիճակի բարելավման ուղղությամբ 2024թ կիրականացվի թունելի 234 գծմ հատվածի երեսարկների վերակառուցում՝ 1 մլրդ դրամով:

Համայնքներին տրվող սուբվենցիաները կկազմեն 22.5 մլրդ դրամ:

Էկոնոմիկայի նախարարության 2024թ. պետական բյուջեի նախագիծը կազմում է 92 մլրդ դրամ՝ 2023թ համեմատ 27.4 մլրդ դրամով կամ 41.9%-ով ավելի: Այստեղ ունենք նոր նախաձեռնություններ՝ արդյունագործական խեցգետնաբուծության զարգացման ծրագրի մասով 300 մլն դրամ, ջերմատնային տնտեսությունների զարգացման աջակցության ծրագիր՝ 1.1 մլրդ դրամ, որակի ենթակառուցվածքի համակարգի արդիականացում ՝ 500 մլն դրամ, տեքստիլ ոլորտում իրականացվող աջակցության միջոցառումներ՝ 700 մլն դրամ, թողարկման և վարկանիշավորման պետական աջակցության ծրագիր՝ 300 մլն դրամ, դեղագործության արդյունաբերության զարգացման ծրագիր՝ 300 մլրդ դրամ, ՀԲ աջակցությամբ իրականացվող Զբոսաշրջության և մարզային ենթակառուցվածքների բարելավում ծրագիր՝ 5 մլրդ դրամ, որի շրջանակներում նախատեսվում է զբոսաշրջային կլաստերների ձևավորում:

Աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության պետական բյուջեի նախագիծը կազմում է 745 մլրդ դրամ՝ 2023թ. համեմատ 91.5 մլրդ դրամով կամ 14%-ով ավելի: Այդ թվում՝ ըստ առանցքային ուղղությունների կշարունակվի անկանխիկ եղանակով վճարումներից կենսաթոշակառուներին հետվճարի տրամադրումը, իսկ օգտվողների միջին տարեկան թիվը կկազմի շուրջ 162 հազար կենսաթոշակառու: Ընդ որում՝ 2023թ. 2 մլրդ դրամի դիմաց նախատեսել ենք 7.6 մլրդ դրամ: Կապիտալ ծախսերի գծով նախատեսվել է շուրջ 680 մլն դրամ՝ թվով 12 խնամքի կենտրոնների վերակառուցման, հիմնանորոգման և նախագծանախահաշվային աշխատանքների համար: Հաշմանդամություն ունեցող անձանց աջակցություն ծրագրի շրջանակներում 2024թ. նախատեսվում է 189 շահառուի համար անձնական օգնականի ծառայության գումար՝ շուրջ 150 մլն դրամի չափով: Կենսաթոշակային ապահովության բնագավառում 2024թ. համար անհրաժեշտ միջոցները հաշվարկել են՝ պահպանելով 2023թ. հուլիսի 1-ից հետո կատարված փոփոխություններով սահմանված չափորոշիչները, որով նվազագույն կենսաթոշակը կազմում է 36 000 դրամ: Կենսաթոշակների գծով ծախսերը կկազմեն 326 մլրդ դրամ, ծերության նպաստների գծով հատկացումները՝ 45 մլրդ դրամ, իսկ ընտանեկան նպաստների գծով ծախսերը՝ 30 մլրդ դրամ:

Առողջապահության նախարարության պետական բյուջեի նախագիծը կազմում է 168 մլրդ դրամ, ինչը 2023թ. հաստատված բյուջեի նկատմամբ ավելի է 26 մլրդ դրամով կամ շուրջ 18.4%-ով: Այս ավելացումից 18 մլրդ դրամը նախատեսվել է առողջության համապարփակ ապահովագրության համակարգի ներդրման նպատակով` որպես չբաշխված գումար, որը կբաշխվի տարվա ընթացում համակարգի ներդրման հետ կապված որոշումների կայացումից հետո: 8.1 մլրդ դրամը բաշխվել է և ուղղվել առողջապահության ոլորտի մի շարք ծրագրերի շրջանակներում մատուցվող ծառայությունների և շահառուների ընդլայնմանը: Մասնավորապես՝ ընդլայնվել է պետական պատվերի շրջանակներում վերարտադրողականության օժանդակ տեխնոլոգիաների կիրառմամբ բժշկական օգնություն և սպասարկում ստացող շահառուների շրջանակը, ուռուցքաբանական ծառայությունների շարունակական բարելավման նպատակով վերանայվել են վիրահատությունների գները, ավելացել ճառագայթային բուժման դեպքերը, ընդլայնվել է քիմիաթերապիայի դեղերի ցանկը, փոփոխվել է ֆունկցիոնալության միջին աստիճանի սահմանափակումներ և 3-րդ խմբի հաշմանդամություն ունեցող անձանց պետության կողմից ամբուլատոր-առաջնային օղակի միջոցով տրամադրվող դեղերի 50% փոխհատուցման չափը, որը դարձել է 100% անվճար՝ շուրջ 110 հազար շահառուի համար, ինչպես նաև հիվանդությունների ցանկը, որոնց դեպքում դեղերը շուրջ 500 շահառուների հատկացվում են դրանց արժեքի լրիվ փոխհատուցմամբ:
ԿԳՄՍ նախարարության պետական բյուջեի նախագիծը կազմում է 345 մլրդ դրամ՝ 2023թ համեմատ 95 մլրդ դրամով կամ 38%-ով ավելի: Այդ թվում, ըստ առանցքային ուղղությունների՝ 300 դպրոցների և 500 մանկապարտեզների կառուցման, հիմնանորոգման, վերանորոգման և գույքով ապահովման նպատակով նախատեսվել է 111 մլրդ դրամ՝ 2023թ. 38.7 մլրդ դրամի դիմաց: Հանրակրթական դպրոցների ֆինանսավորման գծով պայմանավորված՝ վերջիններիս դասարան-թվով ֆինանսավորման անցմամբ, նախատեսվել է 107 մլրդ դրամ՝ 2023թ. 99 մլրդ դրամի դիմաց: Կրթական հաստատությունների աշակերտներին դասագրքերով և ուսումնական գրականությամբ ապահովման գծով նախատեսվել է 2.3 մլրդ դրամ:

Վերջում նշեմ, որ բյուջեի դեֆիցիտը կկազմի շուրջ 340 մլրդ դրամ կամ ՀՆԱ 3.2%, որի հետևանքով պարտք/ՀՆԱ հարաբերակցությունը 2024 թվականի վերջում կկազմի 48.4%: Այսպիսի մակարդակում պարտքի պահպանումը հնարավորություն է ընձեռում պահպանել ՀՀ կառավարության վարկանիշի դրական միտումները, ստեղծել լրացուցիչ «կայունության պաշար» ապագա հնարավոր ռիսկերին դիմակայելու համար, ինչպես նաև ունենալ բյուջեից պարտքի դիմաց վճարվող տոկոսավճարների կառավարելի և զարգացման համար անհրաժեշտ ծախսերը դուրս չմղող մակարդակ», -ասել է Ֆինանսների նախարարը:
Անդրադառնալով պետբյուջեի նախագծին՝ Նիկոլ Փաշինյանը նշել է, որ այն ավելի մանրամասն կքննարկվի խորհրդարանում: «Հարգելի գործընկերներ, ուզում եմ բարձրաձայնել 2018թվականից հետո մեր բյուջեի եկամտային մասի աճի տվյալները։ 2019 թվականին 2018 թվականի համեմատ բյուջեի եկամտային մասն աճել է մոտավորապես 400 մլն դոլարով։ 2020 թվականին 2018թ համեմատ աճել է շուրջ 800 մլն դոլարով։ 2021 թվականին 2018 թվականի համեմատ բյուջեի եկամտային մասն աճել է շուրջ 556 մլրդ դրամով։ Եկեք դա համարենք մոտավորապես 1 մլրդ և մի քիչ ավելի դոլար: 2022 թվականին 2018 թվականի համեմատ եկամտային մասն աճել է 794 մլրդ դրամով, որը կարող ենք համարել մոտ 2 մլրդ դոլար։ 2023 թվականին մենք սպասում ենք մոտավորապես 3 մլրդ դոլարով ավելի եկամուտ, քան Հայաստանի բյուջեն ունեցել է 2018 թվականին։ Իսկ 2024 թվականի պլանավորվածին, որը, իհարկե, 2023 թվականի հետ դեռ պետք է իրականացնենք, սպասվում է շուրջ 4 մլրդ դոլարով ավելի եկամուտ, քան 2018 թվականին։ Ըստ էության, 2018 թվականի համեմատ 2024 թվականի պետական բյուջեն ավելի քան կրկնապատկվել է»,- ասել է վարչապետը: 

Նիկոլ Փաշինյանն արձանագրել է նաև, որ ՀՀ կառավարության այս և մյուս տարվա խնդիրն է ապահովել առնվազն 7 տոկոս տնտեսական աճ: «Կապիտալ ծախսերի էական ավելացում ունենք նաև 2024 թվականի բյուջեում։ Կարծում եմ, որ հիմա կապիտալ ծախսերի այդ ծավալների պայմաններում, Կառավարության ծախսային արդյունավետությունն ավելի մեծ ազդեցություն ունի տնտեսական աճի վրա։ Նախկինում Կառավարության ծախսային քաղաքականության ազդեցությունը տնտեսական աճի վրա էականորեն ցածր էր, և մենք հիմնականում մասնավոր հատվածին էինք խթանում: Հիմա նաև մասնավոր հատվածի հետ խթանելուն հավասար պետք է ուշադրություն դարձնենք մեր ծախսային քաղաքականության որակի վրա, թե ինչքանով մենք ժամանակին, որակով այդ ծախսերը կիրականացնենք, որը գեներացնում է մեր տնտեսական աճը, ինչը շատ կարևոր տնտեսական և քաղաքական նշանակություն ունի»,-նշել է գործադիրի ղեկավարը։